تعریف کامل لجستیک + نقش مدیریت لجستیک در زنجیره‌ی تامین

صنایع لجستیکی و کسب و کارهای مربوط به آن، از جمله صنایعی هستند که در سال‌های اخیر رشد بی سابقه ای را تجربه کردند. به عنوان مثال می‌توان به رشد بی سابقه‌ی آمازون، اوبر، دلیور هیرو و.. به واسطه‌ی مدیریت صحیح لجستیک خود اشاره کرد. در این مقاله قصد داریم تا با بخش نوظهور و رو به رشد لجستیک بیشتر آشنا شویم و در ادامه به تشریح مواردی مثل نقش حمل و نقل در لجستیک خواهیم پرداخت.

لجستیک چیست؟

تعریف لجستیک (Logistics) که به فارسی آمادگری یا ترابری معنا شده است، به مدیریت انتقال یک محصول از محل تولید تا محل مصرف مشتری گفته می شود.این فرایند از ۳ مرحله ی اصلی:

• برنامه‌ریزی
• انتقال
• نظارت

تشکیل شده است.

تاریخچه لجستیک

ریشه‌ی کلمه‌‌‌ی لجستیک یونانی است و در جنگ‌ها برای انتقال نیروهای نظامی و تجهیزات از مبدا به خط مقدم جنگ استفاده می‌شد. در آن زمان سربازان ویژه‌ای به نام LOGISTIKAS وجود داشتند که وظیفه‌ی انتقال افراد و تقسیم جیره‌ی غذایی بر عهده‌ی این افراد بود. بعدها این واژه در زبان لاتین به Logistics تغییر پیدا کرد که در فرهنگ‌نامه‌ی آکسفورد به این شکل تعریف شده است:

بخشی از علوم نظامی که وظیفه ی تدارک و انتقال تجهیزات جنگی و نیروی انسانی را بر عهده دارد.

انواع لجستیک

لجستیک نیز مانند بسیاری از مفاهیم دیگر قابلیت دسته بندی بر اساس معیارهای متفاوتی مانند:

• صنعت
• فرآیند ارسال
• نوع حمل و نقل (آبی، جاده ای، ریلی و…)
• گستردگی زنجیره تامین

و…. را دارد.

در ادامه با دو دسته‌بندی مفید در زمینه لجستیک آشنا خواهیم شد. دسته بندی اول بر اساس محل انجام انتقالات و حمل و نقل است که دید کلی از فرآیندهای احتمالی لجستیک به شما خواهد داد.

دسته بندی دوم اما بر اساس مراحل توزیع خواهد بود. این دسته بندی به شما کمک می‌کند تا نحوه توزیع مناسب کسب و کار خود را شناسایی و بر اساس استاندارد های موجود آن را توسعه یا اصلاح نمایید.

دسته بندی لجستیک بر اساس محل انجام انتقالات

طبق این دسته بندی، به طور کلی لجستیک به ۴ دسته تقسیم‌بندی می‌شود:

• لجستیک درونی (Inbound Logistics) یا لجستیک تدارکات که بر تامین مواد خام و قطعات مورد نیاز کارخانه یا شرکت تمرکز دارد.
• لجستیک داخلی کارخانه (Internal Logistics) که بر فرایند‌های لجستیکی تولید از لحظه‌ی ورود مواد خام تا خروج محصول نهایی در محدوده‌ی فضای کارخانه یا شرکت تمرکز دارد.
• لجستیک بیرونی (Outbound Logistics) که بر ارسال و توزیع محصول نهایی از کارخانه یا شرکت به دست مشتریان تمرکز دارد.
• لجستیک معکوس (Reverse Logistics) که بر فرایند‌های چرخه معکوس جریان محصول که شامل فرایند‌هایی مانند بازگشت موارد معیوب و از کار افتاده می‌شود.

دسته بندی لجستیک بر اساس مراحل توزیع

این دسته‌بندی بر اساس مراحل یا فرآیندهای ارسال انجام می شود. این دسته‌بندی مربوط به قسمت انتقال و یا حمل و نقل کالاست، اما به جهت تاثیرگذاری روش انتخابی حمل و نقل بر سایر اجزای لجستیک و زنجیره تامین، معرفی این دسته بندی می‌تواند در بهبود فرآیندهای لجستیک فروشگاه های اینترنتی، شرکت های پخش و توزیع، شرکت های پستی و… بسیار تاثیر گذار باشد.

به طور کلی انتقال یک محصول از محل تولید (یا انبار اولیه) تا محل مصرف مشتری شامل ۳ مرحله است:

• ارسال محصول تولید شده به انبار اصلی یا مرکزی (تحویل گام اول یا first-mile delivery)
• ارسال محصول از انبار اصلی به انبار‌های فرعی یا هاب‌های لجستیکی (تحویل گام دوم یا mid-mile delivery)
• ارسال محصول از انبار‌های فرعی یا هاب های لجستیکی به مشتری (تحویل گام آخر یا last-mile delivey)

البته باید به این نکته توجه داشت کسب‌وکارهای مختلف بسته به نوع و اندازه‌ی کسب‌وکارشان، ممکن است همه‌ی این مراحل را طی نکنند. به عنوان مثال فروشگاه‌های اینترنتی یا فروشگاه‌های آنلاین عموما قسمت گام میانی را ندارند ولی کسب و کارهای بزرگ عموما هر سه مرحله را دارا هستند.

برای مثال شرکت دیجی‌کالا تمامی این مراحل را داراست. ابتدا محصولات تولید شده یا وارد شده از طریق گمرک به انبار مرکزی دیجی‌کالا در حاشیه شهر تهران ارسال می‌شود. سپس کالاها به انبارهای فرعی یا هاب‌های لجستیک در تهران ارسال می شوند. سپس کالاها پس از گروه‌بندی و مرتب‌سازی از انبارهای فرعی ارسال و به دست مصرف کننده یا مشتری نهایی می رسند.

از طرف دیگر می‌توان به رستوران‌ها و کترینگ‌ها اشاره کرد که عموما تنها یک مرحله را برای ارسال سفارش طی می‌کنند که در آن کالا یا محصول مستقیما در یک گام (گام آخر last-mile delivery) از محل توزیع به دست مشتری می رسد.

نقش حمل و نقل در زنجیره لجستیک

در همین ابتدا باید به این نکته توجه داشت که حمل‌ و نقل یکی از بخش‌های لجستیک است در حالی که بسیاری به اشتباه لجستیک و حمل‌ونقل را با یکدیگر یکسان می‌دانند. اما زمانی که بدانیم حدود ۶۲ درصد هزینه‌های لجستیک مربوط به حمل‌ونقل است و نه تمام آن، بیش از پیش به اهمیت تفاوت حمل و نقل و لجستیک پی می‌بریم.

در حال حاضر در کشور ما میزان تاثیر هزینه‌های حمل‌ونقل بر قیمت محصولات به صورت میانگین حدود ۱۲ درصد تخمین زده شده است. این درحالیست که هزینه‌ی واقعی انجام شده برای حمل‌ونقل کمتر از ۴ درصد برآورد می‌شود. این مسئله باعث شده تا شرکت‌های بزرگ در صدد کاهش این هزینه‌ها و افزایش سود خود برآیند. یکی از بهترین روش‌‌‌ها برای کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل، استفاده از نرم افزارهای لجستیک است که با استفاده از اهرم نظارت و کنترل فرآیند ارسال می تواند کاهش چشم‌گیری در هزینه‌‌های حمل‌ونقل ایجاد کند.

مدیریت لجستیک چیست؟

مدیریت لجستیک نقشی حیاتی در پیش‌برد اهداف و نقشه‌های استراتژیک در زنجیره تامین ایفا می‌کند.

شاید ساده‌ترین تعریف برای نقش مدیریت لجستیک به این صورت باشد: “هماهنگ‌کننده‌ی برنامه‌های استراتژیک در زنجیره‌ی تامین.” این برنامه‌های استراتژیک رو میتونیم در موارد زیر خلاصه کنیم:

• مدیریت سفارشات
• هماهنگی با واحد انبارداری
• کنترل موجودی
• مدیریت ناوگان حمل و نقل
• برنامه‌ریزی برای عرضه و تقاضا
• تحقیقات بازار
• تحقیق و بررسی خواسته‌های مشتری

با توجه به نقش‌هایی که تعریف کردیم، نقش مدیر لجستیک در زنجیره تامین بسیار حیاتی و حساس به نظر می‌رسد. اهمیت این نقش به این دلیل است که عدم هماهنگی در فرآیندهای ذکر شده می‌تواند در مراحل بعدی زنجیره‌ی تامین باعث ایجاد اختلال و شکل گرفتن گلوگاه در مسیر شود و یک مدیر لجستیک باید بتواند با استفاده از ابزارهای لجستیکی، از به وجود آمدن این گلوگاه ها جلوگیری کند.

جایگاه مدیریت لجستیک در زنجیره‌ی تامین

در ابتدا باید بگوییم که لجستیک و زنجیره تامین، تفاوت بسیاری با یکدیگر دارند. پیشنهاد میکنیم برای درک بهتر این تفاوت ها به مقاله “تفاوت های لجستیک و زنجیره تامین” مراجعه کنید.

از اونجایی که وظایف مدیر لجستیک تنوع بالایی را شامل می‌شود، جایگاه این نقش در زنجیره تامین بسیار پر رنگ‌تر جلوه می‌کند. شاید مهم‌ترین خصوصیات یک مدیر لجستیک را بتوان به‌صورت زیر برشمرد:

• توانایی مدیریت بحران
• مدیریت واحدهای اجرایی درون سازمان
• توانایی در مدیریت واحدهای خارج از سازمان
• گزارش‌گیری و بهینه‌سازی فرآیندهای لجستیک
• توانایی تصمیم‌گیری بین راه حل‌های استراتژیک

این موارد تنها گوشه‌ای از توانایی‌های لازم بود. یکی دیگر از وظایف مدیر لجستیک، ارزیابی عملکرد لجستیک با استفاده از KPIهای لجستیکی و بهبود فرآیند هاست.

مسلماً نقش‌های مدیریتی با این تنوع در امور اجرایی، نیازمند افرادی با سطح مسئولیت‌پذیری بالا هستند. در ادامه به بررسی سه بخش مهم در مدیریت لجستیک و اهمیت آن‌ها می‌پردازیم.

مدیریت هوشمند لجستیک

در عصر تکنولوژی به سر میبریم. ظهور و رشد فناوری در عرصه‌های مختلف زنجیره تامین و لجستیک زنگ خطر را برای متدهای سنتی فعال در این زمینه به صدا در آورده است. این هشدار به فرآیندهای سنتی بیشتر به این دلیل است که رویکرد استفاده از تکنولوژی در فعالیت‌ها امتحان خود را با افزایش بهره‌وری و بازده خروجی، پس داده است. از یکپارچه‌سازی ارتباطات از طریق ایمیل‌های سازمانی تا اطلاع از وضعیت لحظه‌ای نیروهای میدانی با استفاده از نرم‌افزارهای موجود در این زمینه، همگی به لطف گسترش فناوری میسر شده است.

اگر بخواهیم نقش لجستیک هوشمند در مدیریت لجستیک و زنجیره‌ی تامین رو بیشتر باز کنیم، میتونیم به مواردی از قبیل:

• هوشمندسازی انبارها با استفاده از ربات‌های انبارداری
• استفاده از ربات‌های انبارداری برای کاهش دخالت نیروی انسانی
• هماهنگی بین واحدهای مختلف اعم از انبارداری، بسته‌بندی و غیره با استفاده از پروتکل‌های ارتباطی
• گزارش‌گیری هوشمند از عملکرد نیروها در قسمت‌های گوناگون
• مدیریت نیروهای میدانی اعم از بازاریاب‌ها و راننده‌ها
• استفاده از سنسورها و دریافت اعلانات مستقیم از وضعیت سلامت ناوگان
• افزایش امنیت راننده و کانتینرها با تحلیل رفتار راننده حین رانندگی
• اطمینان از صحت انجام ماموریت خارج از سازمان

برشمریم.

مدیریت لجستیک در انبارداری

انبارداری و مدیریت انبارداری رو میتونیم یکی از مهم‌ترین بخش‌های مدیریتی بدانیم که مدیریت لجستیک نیاز به برنامه‌ریزی و تعیین اهداف استراتژیک برای آن دارد. شاید بتوان ایجاد هماهنگی یکپارچه و مستقیم بین واحد انبارداری و مدیریت لجستیک را یکی از بهترین روش‌ها در روان‌تر کردن مسیر انجام فعالیت‌ها در زنجیره تامین بدانیم. کاری که بسیاری از غول‌های بزرگ در زمینه لجستیک از آن برای از بین بردن موانع موجود در راه بهره گرفته‌اند.

مدیریت لجستیک در تحویل کالا

میرسیم به ایستگاه آخر. یعنی جایی که تمامی این فرآیندهایی که نام بردیم دست به دست هم می‌دهد تا سفارش مشتری را برساند. این همان جایی است که باید بهترین بازدهی را در محضر مشتری داشته باشید. تمام مراحلی که گفتیم بخش مخفی کار را شامل می‌شود و مشتری شما در جریان فرآیندهای زنجیره تامین قرار نمی‌‎گیرد. ولی تحویل کالا؟ اگر به درستی و با ظرافت تمام انجام نشود، شما در کار خود شکست خورده‌اید.

در مدیریت لجستیک همونطور که به استفاده از تکنولوژی اشاره کردیم، دو راه حل اصلی برای مدیریت وجود دارد:

• راه حل نرم‌افزاری
• راه حل سخت افزاری

که هر دو این راه حل می‌تواند با توجه به سایز کسب و کار شما برایتان مفید باشد.

جمع‌بندی

اهداف و مسیر لجستیک در زنجیره‌ی تامین تنوع زیادی دارد. رویکرد سنتی توانایی پاسخگویی به این حجم از تنوع را ندارد. برای پیش‌برد اهداف در زنجیره تامین و از همه مهم‌تر رضایت مشتری، مدیریت لجستیک نقش حیاتی دارد. مهاجرت از روش‌های سنتی به مدرن را می‌توان یکی از بهترین روش‌ها در تحقق این هدف دانست. شیوه‌ای که بسیاری از شرکت‌های بزرگ در دنیا مانند آمازون، با استفاده از نرم افزارهای لجستیکی، بازار جهانی را تسخیر کرده‌اند.

سوالات متداول

لجستیک یعنی چه؟

تعریف لجستیک (Logistics) که به فارسی آمادگری یا ترابری معنا شده است، به مدیریت انتقال یک محصول از محل تولید تا محل مصرف مشتری گفته می شود.

انواع لجستیک چه مواردی است؟

لجستیک درونی (Inbound Logistics) یا لجستیک تدارکات؛ لجستیک داخلی کارخانه (Internal Logistics)؛ لجستیک بیرونی (Outbound Logistics)؛ لجستیک معکوس (Reverse Logistics)

لجستیک معکوس چیست؟

لجستیک معکوس یعنی برگرداندن کالا از محل مصرف (مشتری) به محل اولیه (انبار یا محل تولید)

نقش حمل و نقل در زنجیره لجستیک چیست؟

در حال حاضر در کشور ما میزان تاثیر هزینه‌های حمل‌ونقل بر قیمت محصولات به صورت میانگین حدود ۱۲ درصد تخمین زده شده است. این درحالیست که هزینه‌ی واقعی انجام شده برای حمل‌ونقل کمتر از ۴ درصد برآورد می‌شود.

تاثیر مدیریت لجستیک در زنجیره تامین چیست؟

مدیریت هوشمند لجستیک؛ مدیریت لجستیک در انبارداری؛ مدیریت لجستیک در تحویل کالا