لجستیک معکوس یکی از مهم‌ترین بخش‌های صنعت لجستیک است که در دو دهه گذشته و به دلیل گسترش و رشد فروشگاه‌های اینترنتی به بخش جدایی‌ناپذیر کسب‌وکارها تبدیل شده است . این پیشرفت به گونه‌ای است که مطابق آمار ارزش این بخش از لجستیک در سال 2020 به 240 میلیارد دلار رسیده و مطابق پیش بینی‌ها تا سال 2028 به 788 میلیارد دلار خواهد رسید.

لجستیک معکوس به فرآیند برنامه‌ریزی، اجرا و کنترل بازگشت محصول از سمت مشتری به محل مبدأ آن محصول گفته می‌شود. این روزها شرکت‌ها اغلب به دلیل مشکلات این نوع لجستیک آن را نادیده می‌گیرند اما استفاده بهینه از لجستیک معکوس می‌تواند کمک شایانی به کسب‌وکار شما بکند. اگر شما نیز تصمیم دارید کسب‌وکار خود را با استفاده از این نوع لجستیک بهبود دهید و یا می‌خواهید بیشتر با این فرآیند آشنا شوید، با ما تا انتهای این مقاله همراه باشید تا با هم مفاهیمی همچون تعریف لجستیک معکوس، تاریخچه لجستیک معکوس و مثال‌هایی از لجستیک معکوس را بررسی کنیم.

تعریف

همان‌طور که در مقاله‌ی لجستیک چیست خواندیم، لجستیک را بر اساس محل انجام انتقالات به 4 دسته تقسیم می‌کنند که یکی از آن‌ها، لجستیک معکوس است. در طی فرآیند زنجیره تأمین و لجستیک هر کسب‌وکاری ممکن است کالا بعد از اینکه به دست مشتری و مصرف‌کننده می‌رسد با مشکلاتی روبه‌رو شود. این مشکلات می‌تواند مربوط به معیوب بودن کالا و یا نقص در آن باشد. در این مرحله، کالا نیاز است تا از سمت مشتری به سمت کارخانه (محل تولید یا پخش) بازگردد که به این فرآیند بازگشت در صنعت لجستیک، لجستیک معکوس گفته می‌شود.

” به زبان ساده‌تر لجستیک معکوس را می‌توان مرحله‌ی بازگشت کالا از سمت مصرف‌کننده به تولیدکننده معرفی کرد.”

البته که این نوع لجستیک تنها به کالاهای معیوب و یا خراب نیست و بسیاری از کمپانی‌های بزرگ از لجستیک معکوس برای بازیافت کالاهای بازیافتی، نوسازی محصولات قدیمی و بازگشت کالاهایی که بیش از حد نیاز در بازار وجود دارند از لجستیک معکوس استفاده می‌کنند.

تاریخچه لجستیک معکوس

ریشه‌ی اولین استفاده از لجستیک معکوس به دوران جنگ داخلی آمریکا باز می‌گردد. البته قبل از آن نیز به شکل‌های مختلف ازاین نوع لجستیک استفاده می‌شد اما چون این فرآیندها به شکل سیستماتیک ثبت نشده، اغلب فعالان لجستیکی جنگ داخلی آمریکا را به عنوان اولین استفاده از لجستیک معکوس معرفی می‌کنند. در جنگ جهانی دوم نیز از لجستیک معکوس استفاده شده است. در آن زمان یکی از مشکلات  اصلی کمبود قطعات برای تعمیر خودروها بود که همین ماجرا باعث شد کشورها به بازسازی قطعات روی بیاورند و برای این فرآیند از لجستیک معکوس استفاده کردند. عبارت لجستیک معکوس هم اولین بار توسط جیمز استوک در مقاله‌ای با همین عنوان معرفی شد.

مزایا و معایب لجستیک معکوس

هدف اصلی هر کسب‌وکاری افزایش رضایت مشتریان است و همه‌ی شرکت‌ها با ارائه محصول باکیفیت سعی بر بالا بردن تعداد مشتریان خشنود خود دارند. لجستیک معکوس بخشی از فرآیند زنجیره تأمین است که به دلیل مشکلاتی که دارد کمتر مورد استفاده‌ی کسب‌وکارها قرار می‌گیرد ولی شاید مهم‌ترین مزیتی که می‌توان برای استفاده از این نوع لجستیک نام برد، رضایت مشتری است.

با استفاده از این فرآیند و گرفتن جنس معیوب از مشتری، شما حس خوبی را به مشتری القا خواهید کرد و در نتیجه تعداد مشتریان راضی شما روز به روز بیشتر خواهد شد. یکی از مشکلاتی که مانع استفاده شرکت‌های بسیاری از لجستیک معکوس می‌شود، هزینه بر بودن این فرآیند است. که این مشکل نیز با برنامه‌ریزی درست و بهینه کردن این فرآیند حل خواهد شد.

مطابق آمار وبسایت Optoro در سال 2018، 97 درصد مشتریانی که از خرده فروشان خرید می‌کنند و بعد از بازگرداندن کالا (به هر علتی) با رفتار خوبی از سمت فروشگاه روبه‌رو می‌شوند، دوباره از آن فروشگاه خرید می‌کنند.

مثال‌هایی از لجستیک معکوس شرکت‌های بزرگ

همان‌طور که گفتیم این نوع لجستیک یکی از پرهزینه‌ترین بخش‌های لجستیک است و خیلی از شرکت‌ها این فرآیند را از فرآیند زنجیره تأمین خود حذف می‌کنند. در مقابل شرکت‌های بزرگ توانسته‌اند با استفاده از راه‌های خلاقانه، برنامه‌ریزی و بهینه کردن لجستیک معکوس، بخش زیادی از این هزینه را کاهش دهند. به عنوان مثال شرکت اپل با گرفتن موبایل‌های قدیمی از کاربران در هنگام خرید موبایل جدید، از قطعات موبایل‌های قدیمی برای تولید محصول‌های خود استفاده می‌کند. شرکت H&M نیز که یکی از شرکت‌های بزرگ البسه و پوشاک است، لباس قدیمی مشتریان خود را (چه با مارک H&M و چه دیگر برندها) گرفته و از آن‌ها برای ایجاد خط لباس بازیافت شده استفاده می‌کند.

نتیجه‌گیری

تا اینجا با تعریف لجستیک معکوس آشنا شدیم و فهمیدیم فرآیند برگشت محصول به سمت تولیدکننده را لجستیک معکوس می‌گویند. بعد از آن به جنگ داخلی آمریکا رفتیم و اولین نشانه‌های استفاده از این نوع لجستیک را بررسی کردیم. بعد از تاریخچه لجستیک معکوس، مزایا و معایب این بخش از لجستیک را عنوان کردیم و با ارائه مثال‌هایی از برترین شرکت‌های دنیا در بخش لجستیک معکوس، دریافتیم که با برنامه‌ریزی دقیق می‌توان بر بسیاری از این مشکلات غلبه کرده و فرآیند لجستیک معکوس را بهینه کرد.

همانطور که گفته شد پر هزینه بودن این نوع لجستیک از موانع بزرگ شرکت‌ها برای استفاده از این فرآیند است. نرم افزارهای مدیریت لجستیک متعددی در بازار وجود دارد که علاوه بر کاهش هزینه‌های به شما در مدیریت فرآیندهای لجستیکی نیز کمک می کند. لوجیکو نیز یکی از نرم افزارها است که تلاش کرده در عین ارائه ی محصول با کیفیت، مشکلات مرسوم در صنعت لجستیک را نیز برطرف کند. برای کسب اطلاعات بیشتر و مشاهده دمو نرم افزار لوجیکو اینجا را مشاهده کنید.